Ciągłość instytucjonalna polityk miejskich jest warunkiem ich inkluzyjności a skutecznie realizowane strategii przedmiotowych winno być ich najważniejszym priorytetem.
Mając na względzie powyższy postulat tematyka dyskusji wprost będzie nawiązywać do kwestii stawianych w Dokumencie Programowym Kultura – Obecna! Patrząc z perspektywy czasu jaki upłynął od jej ogłoszenia w 2018 roku przeczytamy go na nowo. Zapytamy uczestników dyskusji na ile diagnoza, scenariusze rozwojowe oraz narzędzia polityki kulturalnej – zapisane w tym dokumencie są aktualne i skuteczne dla kreowania obecnej oraz przyszłej polityki kulturalnej miasta.
Jednym z zasadniczych celów II Wrocławskiego Kongresu Kultury jest wpisanie w krajobraz miejskiej polityki kulturalnej modelu jej uspołecznienia, czego wyrazem są wybory przedstawicieli do Wrocławskiej Rady Kultury. Jest to zarazem zrealizowanie najważniejszego postulatu Dokumentu Programowego Kultura Obecna! Z drugiej strony, na obecnie budowany model polityki kulturalnej składa się nie tylko sama rada kultury, jak to pierwotnie zapisano, ale także cyklicznie organizowany kongres oraz budowane forum partycypacji i dialogu interesariuszy pola kultury.
W tym kontekście rysuje się drugi stawiany przed dyskutantami problem: jak w świetle ukonstytuowania się takiego modelu winna wyglądać przyszła strategia kultury, kto ja powinien współ-tworzyć? Czy wobec kreowanego nowego modelu polityki kulturalnej kluczowa rola i miejsce strategii w przyszłej polityce kulturalnej miasta zostanie zachowane?
PODSUMOWANIE STOLIKA
Moderator: Jacek Pluta.
Goście: Artur Jóźwik, Dominika Kawalerowicz, Paweł Łysak, Piotr Michałowski, Majka Zabokrzycka.
Uczestnicy: Urszula Śliz, Anna Bieliz, Paweł Romańczuk, Tomasz Grabiński, Katarzyna Gołecka, Zbigniew Koźmiński, Jacek Aumüller, Elżbieta Lenczyk, Jakub Fereński, Bartek Zubik, Izabela Duchnowska, Marek Gluziński, Alina Drozd-Tereszkiewicz, Grzegorz Chojnowski, Janusz Cedro, Radosław Michalski, Kamil Piotrowski, Robert Chmielewski.
Co – z perspektywy czasu – przyniósł dokument Kultura Obecna?
- Dokumenty Kultura Obecna. Diagnoza potencjału kulturowego Wrocławia oraz Dokument Programowy Rozwoju Kultury w perspektywie 2020+ miały pomóc w zarządzaniu niezadowoleniem w środowisku kultury oraz miały być krótkookresową mapą, jak chronić nowe zjawiska i projekty, które w ramach ESK Wrocław 2016 się pojawiły oraz jak chronić kapitał ludzki (osoby zaangażowane w ESK, by zatrzymać je we Wrocławiu).
- Ten dokument nie jest strategią – powstawał w okresie zmiany prezydenta, prawie w momencie rozpoczęcia kampanii, a także w momencie nieobecności ówczesnego dyrektora Wydziału Kultury Jarosława Brody (zwolnienie lekarskie). W związku z tym dokument ten został zawieszony w Departamencie Spraw Społecznych, którego dyrektorem był wówczas Jacek Sutryk. Dla Kultury Obecnej najważniejsze było założenie, że priorytetem jest dialog pomiędzy środowiskiem i urzędem; że potrzebna jest platforma komunikacji i pielęgnowanie tzw. „kultury żywej” i aktywizowanie mieszkanek i mieszkańców Wrocławia.
- Na minus: w dokumencie zabrakło wyraźniej perspektywy dla instytucji kultury i perspektywy twórców (artystów indywidulanych). Nie nastąpiła dywersyfikacja środków na kulturę we wrocławskich programach operacyjnych, zabrakło wsparcia dla rozwoju mecenatu kultury.
- Na plus: udało się zachować projekty społeczne powstałe w ramach obchodów tytułu ESK Wrocław 2016: Mikrogranty, Wrocław – Wejście od podwórza (teraz: Sąsiadujemy), program rezydencji artystycznych AIR Wro. W konsekwencji powstała też Grupa Kultura Wrocław oraz idea Rady Kultury we Wrocławiu.
- We Wrocławiu po roku 2016 wydarzyła się bardzo ciekawa rzecz – w kontrze do innych miast, które nosiły tytuł Europejskiej Stolicy Kultury. Mianowicie nastąpiło zagospodarowanie energii społecznej, ludzie kultury domagali się trochę innego poukładania polityk kulturalnych. Istotna stała się decentralizacja i słyszalność rad osiedli – przed ESK premiowanie działań w kulturze organizowanych poza centrum Wrocławia nie było czymś oczywistym, dziś – także dzięki Kulturze Obecnej – mamy zupełnie inną perspektywę na rolę CAL-i i podmioty pozarządowe, które w kulturze działają lokalnie.
~ Piotr Michałowski - Konsultacje dot. strategii były próbą zarządzenia dużym konfliktem i środowiskową niezgodą na wiele procesów, które ESK wyzwoliło lub zapoczątkowało. Pierwszy Wrocławski Kongres Kultury był inicjatywą oddolną, momentem wielu rozmów na temat wrocławskiej polityki kulturalnej – wybrzmiało tam to, że uczestnicy kongresu nie wiedzieli, czym jest wrocławska polityka kulturalna (w sferze domysłów może istniała, ale czym była nikt do końca nie wiedział). Ówczesna polityka – podskórna – nie angażowała odpowiednio szerokiej grupy zainteresowanych, nie była partycypacyjna.
~ Majka Zabokrzycka
Czy strategie kultury są potrzebne?
- Oczywiście można zarządzać kulturą bez dokumentu strategicznego, przy czym bez takiej strategii ciężko jest zobaczyć dalszy horyzont. Strategia wspiera zarządzanie, bo może nam wskazać wartości-filary, na których stoi polityka kulturalna. Poza tym ma pomagać w podejmowaniu decyzji dot. konkursów, programów operacyjnych, funduszy specjalnych – w zależności od sytuacji analizujemy politykę kulturalną i wybieramy zagadnienia, które w ramach danego działania mają wybrzmieć. Strategia – np. taka, jaka funkcjonuje w Warszawie – pokazuje drogę i cel, wskazując wartości, które pozwolą kulturze przetrwać.
~ Artur Jóźwik - Warto pamiętać o tym, z jakiej perspektywy postrzega się i analizuje lokalny rynek kultury czy miejskie polityki kulturalne – może być bardzo wiele perspektyw patrzenia na kulturę w mieście. Jak kultura powinna wyglądać? To jest pytanie, na które powinna dawać odpowiedź właśnie strategia dot. miejskich polityk kulturalnych. Pandemia daje nam możliwość spojrzenia na kulturę w nowy sposób, w kontekście do wielu kryzysów, na które powinniśmy się przygotować. A kultura jest przestrzenią, w której zmiana może się dokonywać (w postaci walki, dyskusji, starcia postaw) i tę przestrzeń powinna dać właśnie strategia, doprowadzając do powstania nowych połączeń, nowych instytucji, nowego myślenia o kulturze.
~ Paweł Łysak
Co powinna zawierać nowoczesna strategia kultury?
- W kontekście pandemii mocno sformalizowana strategia może się nie przysłużyć miastu, bo cele w niej określone mogą nie być możliwe do realizacji. Warto określić cele horyzontalne – w perspektywie np. 10 lat – i sformatować obszar wartości wspólnych dla miasta. Zamiast skupiać się na detalach (studium marki kultury), powinniśmy uwspólnić wartości i osiągnąć względny konsensus w środowisku. Strategia długofalowa powinna być konsekwencją ogólnej polityki w mieście: jeśli miasto chce chronić klimat, to i kultura powinna się w tym obszarze aktywować.
~ Dominika Kawalerowicz - Najpierw należy opracować główne wartości i zagadnienia, na których powinna się skupić strategia, w Warszawie np. są to: antagonizmy społeczne, wielokulturowość, metropolitalność, prawa pracownicze w sektorze, edukacja szkolna, finansowanie NGO, masowe eventy, współpraca, koordynacja polityki na poziomie dzielnic i kryzys klimatyczny. Do nich przykładane są założenia polityk kulturalnych. Strategia – o ile w procesie jej przygotowania biorą udział reprezentanci sektora – trzyma urząd w zobowiązaniu realizacji pewnych wspólnych ustaleń.
~ Artur Jóźwik - Warto zwrócić uwagę na dynamicznie zmieniające się grupy odbiorców – nowych mieszkańców naszych miast (przykład: wątek mieszkańców z Ukrainy jako studium). W szerszym kontekście kultura miejska to także rozrywka i kultura klubowa, nie można więc o polityce kulturalnej w mieście rozmawiać tylko w odniesieniu do instytucji, NGO czy artystów. Urząd zarządza tylko niewielkim wycinkiem kultury w mieście, ale warto zastanowić się, w jaki sposób strategia może odnieść się do obiegów, które nie opierają się na finansach publicznych.
~ Paweł Łysak - Język, wartości i preambuła – od tego warto zacząć. Tylko wszystkie strony zasiadające do pisania muszą sobie od początku ufać.
~ Marek Gluziński - Nasuwa się pytanie, w jaki sposób powinny współpracować ze sobą sektor prywatny i sektor instytucjonalny w działaniach kulturotwórczych. Jak zobaczyć kulturę realizowaną przez podmioty prywatne w strategii kultury?
~ Jacek Aumüller - Ważne są też istnienie bazy artystów Wrocławia celem wsparcia ich promocji (w innych europejskich miastach dba się o twórców lokalnych) oraz rola lokalnych mediów w promowaniu twórców. Miasto powinno wspierać kreatywność i ludzi kreatywnych w zasięgu lokalnym.
~ Janusz Cedro
W jakim modelu powinniśmy pisać strategię i kto powinien ją realizować?
- Warto mieć podejście wielosektorowe, mając na uwadze także perspektywę sektora biznesowego, która czasem nam umyka. W rozmowy na temat miejskich polityk kulturalnych należy włączyć reprezentantów sektora biznesu.
~ Majka Zabokrzycka - Niezwykle istotne jest podsumowanie dorobku i myślenia – pozwoli to coraz większej grupie ludzi zapoznać się z dotychczasowymi wartościami, ideami, ale i doświadczeniami. Warto kreować i zbierać nawet najbardziej szalone pomysły ze środowiska, które przełożone zostaną na język strategii.
~ Paweł Łysak - Strategia kultury powinna obejmować także zagadnienia, które dotyczą nas na co dzień (np. ekologiczne). Powinniśmy wyjść od rozmów ze środowiskiem i stworzyć zupełnie nowe otwarcie – postulaty i wnioski z tego kongresu – mam nadzieję – będą pierwszym krokiem do powstania nowej strategii dla Wrocławia.
~ Izabela Duchnowska - Z mojego doświadczenia najbardziej efektywne pod względem ilości nowych pomysłów dotyczących przyszłej strategii są warsztaty, zaś najmniej – konsultacje online. Siłą są interdyscyplinarne grupy (think tanki) pełne wewnętrznych różnic, które konfrontują postawy, doświadczenia i idee. Warto też wziąć pod uwagę język używany w ramach konsultacji – stricte branżowy nie wpływa pozytywnie na angażowanie środowisk.
~ Artur Jóźwik
POSTULATY:
1. Dokument strategiczny powinien mieć charakter ogólny, a cele szczegółowe powinny być rozwijane w ramach dedykowanych programów operacyjnych i narzędzi wypracowanych w oparciu o nią.
2. Dokument strategiczny powinien powstawać w oparciu o maksymalne zaangażowanie jak największej liczby środowisk z uwzględnieniem jego zróżnicowania i dynamiki.
3. Wytyczne i informacje należy pozyskiwać z konsultacji społecznych dokonywanych bezpośrednio z mieszkańcami – kultura powinna wspomagać odnowę demokracji, a strony uczestniczące w tworzeniu strategii powinny być otwarte na konfrontację.
4. Strategia powinna obejmować wiele różnych sposobów postrzegania kultury – to kultura jest przestrzenią, w której dokonuje się zmiana. W strategii nie można pominąć relacji pomiędzy kulturą i sektorem medialnym – należy stworzyć mechanizmy wsparcia promocyjnego dla lokalnej kultury.
5. W proces tworzenia należy zaangażować podmioty sektora prywatnego: kluby, firmy eventowe i producenckie, prywatne instytucje kultury – dzięki temu miejska polityka kulturalna obejmie swoim zasięgiem wszystkie obiegi w mieście. Podmioty spoza sektora finansów publicznych należy zachęcić do współtworzenia takiego dokumentu i określić nowe pole do współpracy pomiędzy sektorem prywatnym i publicznym (mniej konkurencji i monetyzacji, więcej współpracy).
6. W proces tworzenia nowego dokumentu strategicznego na każdym etapie powinni być włączani twórcy i reprezentanci lokalnego środowiska. Nie można powtórzyć błędu związanego z pominięciem artystów (tu: bardzo istotny jest wątek twórców z pola sztuk wizualnych, którzy we Wrocławiu są często pomijani).
7. Urzędnicy i/lub przedstawiciele Urzędu Miasta powinni brać udział w spotkaniach branżowych (w tym: w kongresie) – w ten sposób głos środowiska przebije się do struktur miejskich.
8. Strategia powinna obejmować zagadnienia i wyzwania horyzontalne oraz zachęcać do dyskusji na temat roli kultury w kontekście wyzwań dla miasta (m.in. zmiany klimatyczne, nowe społeczności i kultury pojawiające się w mieście czy kwestie ideologiczno-polityczne).
9. Strategia długofalowa powinna być konsekwencją ogólnej polityki w mieście i być realizowana w myśl innych dokumentów strategicznych.
10. Strategia powinna stworzyć nowe możliwości i narzędzia (przestrzenie wystawiennicze, pracownie i mechanizmy finansowania) dla twórców sztuk wizualnych.